Cần xé tre là một vật dụng quen thuộc trong đời sống của người miền Nam, tồn tại qua nhiều thế hệ và trở thành biểu tượng của sự cần cù, khéo léo. Tại những vùng đất trù phú của Đồng bằng sông Cửu Long, nghề đan cần xé là một nét văn hóa đậm chất Nam Bộ.
Với sự tỉ mỉ trong từng chi tiết đan lát, người dân đã sáng tạo ra công cụ hữu ích này để phục vụ cuộc sống hàng ngày, từ việc chứa đựng nông sản đến vận chuyển hàng hóa. Nghề làm cần xé thể hiện sự tinh tế và phản ánh niềm tự hào về bản sắc văn hóa miền Nam. Hãy cùng Tre trúc Ngọc Dương khám phá hành trình của chiếc cần xé tre – từ nguồn gốc đến nghệ thuật đan truyền thống của người dân nơi đây.
Cần xé tre là gì?
Cần xé, hay còn gọi là cà xé, là một vật dụng truyền thống được đan thủ công từ tre trúc và dây mây. Với thiết kế miệng rộng, vành to, đáy sâu và quai xách, cần xé có hình dáng tương tự như một chiếc giỏ lớn. Loại vật dụng này xuất hiện từ lâu đời trong đời sống của người dân Việt, đặc biệt phổ biến ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Nhờ tính linh hoạt và bền bỉ, cần xé được sử dụng trong nhiều mục đích khác nhau, trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật.
Xem thêm: Những dụng cụ nông nghiệp bằng tre truyền thống của người Việt Nam xưa
Nguồn gốc của nghề đan cần xé
Nghề đan cần xé đã có mặt từ rất lâu đời và là một phần không thể thiếu trong đời sống của người Việt, đặc biệt ở vùng Nam Bộ. Theo các tư liệu lịch sử, cần xé tre có nguồn gốc từ các vật dụng truyền thống như cái sọt tre của miền Bắc và cái gùi tre của đồng bào các dân tộc miền núi. Những vật dụng này đã tồn tại trong đời sống sản xuất từ nhiều thế kỷ trước, gắn liền với nền kinh tế nông nghiệp của người Việt.
Lịch sử ghi nhận từ thời nhà Trần, hình ảnh Phạm Ngũ Lão ngồi đan sọt tre giữa đường đã khắc sâu vào tâm trí nhiều thế hệ. Nghề đan sọt, tiền thân của nghề đan cần xé, từ đó đã dần trở nên phổ biến và phát triển theo thời gian. Khi nhà Nguyễn tiến hành cuộc Nam tiến và mở rộng khai hoang, nền nông nghiệp ở vùng đất mới này phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi sự xuất hiện của nhiều công cụ lao động, trong đó có cần xé. Với vai trò quan trọng trong việc chứa đựng, vận chuyển nông sản và các vật liệu khác, cần xé đã nhanh chóng trở thành vật dụng không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của người dân Nam Bộ, đặc biệt là trong các hoạt động sản xuất và giao thương.
Nghề đan cần xé vì thế mà hình thành và phát triển song hành cùng các nghề thủ công khác như đan mê bồ, đan rổ, rá hay nghề chằm lá dừa lợp nhà. Qua nhiều thế hệ, nghề đan cần xé không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn góp phần gìn giữ và phát huy nét văn hóa truyền thống của vùng đất này.
Công dụng của Cần Xé bằng tre
Cần xé tre là vật dụng đa năng, được sử dụng phổ biến trong nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống. Công dụng chính của cần xé là chứa đựng hàng hóa, nông sản, thủy sản, và vật liệu xây dựng. Với thiết kế miệng rộng và đáy sâu, cần xé tre giúp người dân dễ dàng vận chuyển và cất trữ mọi thứ, từ lúa, gạo, phân bón trong nông nghiệp đến cát, đá, vật liệu xây dựng trong lĩnh vực xây dựng.
Trong đời sống hằng ngày, cần xé cũng có mặt khắp nơi. Người dân sử dụng cần xé để đựng củi, trái cây, đồ dùng khi đi chợ, mua bán. Với khả năng chịu lực tốt và độ bền cao, cần xé tre trở thành sự lựa chọn hàng đầu, vượt trội hơn so với các loại cần xé nhựa về mặt an toàn và độ chắc chắn.
Ngoài chức năng chứa đựng, cần xé còn được sử dụng để đo lường và đong đếm hàng hóa. Người ta còn đan riêng các loại cần xé để phù hợp với từng loại hàng hóa nhất định, chẳng hạn như cần xé đáy cạn dùng để trưng bày sản phẩm hoặc cần xé đan theo số kilogam để thuận tiện cho giao thương, buôn bán.
Không chỉ dừng lại ở các công dụng thực tiễn, cần xé tre còn được tận dụng trong trang trí nhà cửa và sân vườn. Đặc biệt, nhờ tính thông thoáng và thoát nước tốt, cần xé tre còn được sử dụng làm chậu trồng cây, giúp cây phát triển mạnh mẽ hơn so với các loại chậu nhựa thông thường. Vào các dịp lễ, Tết, cần xé tre còn trở thành món quà ý nghĩa, mang đậm nét văn hóa truyền thống để tặng bạn bè và người thân.
Quy trình và kỹ thuật đan cần xé
Nghề đan cần xé bằng tre là một nghệ thuật thủ công truyền thống, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người thợ. Để tạo ra những sản phẩm chất lượng, quy trình đan cần xé được thực hiện qua nhiều bước kỹ lưỡng, từ việc khai thác nguyên liệu đến các công đoạn chế tác chi tiết.
Khai thác và chế tác nguyên liệu
1. Khai thác nguyên liệu: Quá trình bắt đầu bằng việc chọn lựa tre và trúc từ thiên nhiên. Người thợ phải biết lựa chọn những cây trúc có độ tuổi và kích cỡ phù hợp, cùng với tre đủ độ già. Cây trúc được chặt đốn, róc lá, và cắt ngọn, sau đó được dọn sạch để chuẩn bị cho khâu chế tác.
2. Chế tác nguyên liệu:
- Chẻ nan trúc: Cây trúc được cắt thành các đoạn và chẻ thành những cọng nan có bề rộng khoảng 1cm. Nan trúc được phân loại theo kích cỡ và công dụng: nan ngắn để đan mê, nan đứng để tạo đáy cần xé, và nan thân dài để cấu thành phần thân của cần xé.
- Chẻ nan tre: Tương tự, các đoạn tre được dùng để tạo các nan ghim giữ phần đáy cần xé và nan quai để làm quai xách. Các nan này có kích cỡ tùy thuộc vào kích thước của cần xé.
3. Vót và chuẩn bị nan: Các cọng nan sau khi chẻ xong sẽ được vót để đảm bảo độ mỏng, láng, và độ dẻo phù hợp. Điều này đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ từ người thợ, nhằm tạo ra các nan đều và dễ sử dụng trong quá trình đan.
4. Nguyên phụ liệu cây mây: Dây mây được chuẩn bị và cắt theo kích cỡ cần xé khi đến giai đoạn sử dụng. Dây mây sẽ được dùng để cột, ghim và trang trí cho sản phẩm hoàn thiện.
Quy trình đan cần xé tre
Dập mê và đan mê: Bắt đầu bằng việc chọn các nan đứng và nan ngắn để đan thành một tấm vĩ vuông gọi là mê. Sau đó, sử dụng búa dập để làm cho tấm mê bằng phẳng và chắc chắn.
Lên góc và đan thân: Người thợ dùng các nan đứng đan vào tấm mê và uốn dựng lên để tạo thành phần thân của cần xé. Nan được đan theo hình chữ thập để tạo sự chắc chắn, và những khe hở được xử lý bằng dao dộng để đảm bảo độ khít.
Cấu miệng: Khi đan cao lên tới miệng cần xé, người thợ sử dụng các cọng nan già để cấu chặt vào nhau theo bề hoành. Các nan đứng thừa sẽ được cắt ngắn để bằng với vành miệng.
Xử lý kỹ thuật léo miệng: Phần miệng được quấn chặt bằng dây mây và cột chắc chắn từ miệng xuống đáy để giữ hình dạng của cần xé và tránh việc bung nan.
Làm quai: Quai được làm bằng cách uốn cong các nan quai, dùng cây dùi để tạo lỗ và xỏ nan vào. Dây mây được quấn chặt quanh quai để đảm bảo sự chắc chắn và dễ cầm nắm. Dây chì cũng được sử dụng để gia cố quai và giữ cho quai vững chắc.
Ghim đáy: Cuối cùng, các nan tre ghim đáy được cắt nhọn và ghim vào phần đáy của cần xé. Ghim được dùng để đảm bảo độ chắc chắn và chịu lực của cần xé. Số lượng ghim tùy thuộc vào kích cỡ và loại cần xé, thường từ 6-8 cái.
Hy vọng rằng những thông tin chi tiết về nghề đan cần xé mà Tre trúc Ngọc Dương đã chia sẻ sẽ giúp các bạn có cái nhìn sâu sắc hơn về quy trình chế tác tinh xảo và kỹ thuật truyền thống của nghề này. Từ việc khai thác và chế tác nguyên liệu cho đến các công đoạn đan và hoàn thiện sản phẩm, mỗi bước đều thể hiện sự khéo léo và tâm huyết của người thợ.
Chúng tôi mong rằng bài viết này sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về giá trị của cần xé và tăng cường sự trân trọng đối với nghề thủ công truyền thống. Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào hoặc cần thêm thông tin, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi. Tre trúc Ngọc Dương luôn sẵn sàng hỗ trợ và cung cấp những sản phẩm chất lượng nhất.
CÔNG TY TNHH KIẾN TRÚC XÂY DỰNG VÀ NỘI THẤT NGỌC DƯƠNG
Địa chỉ: Vân Lũng – An Khánh – Hoài Đức – Hà Nội
Điện thoại: 0973.403.629 – 0902132619
Email : Tretrucngocduong@gmail.com
Website : https://tretrucngocduong.com
